به مناسبت سالروز عملیات آزادسازی ازمیر از اشغال یونان
نگارنده: خشایار نصیر
سیاست خارجی در ترکیه / 18 شهریور مصادف بود با سالروز جنگ ازمیر. در چنین روزی در سال 1922 در عملیات آزادسازی ازمیر، نیروهای ترک تحت رهبری مصطفی کمال آتاتورک ارتش یونان را از آناتولی بیرون رانده و به جنگ ترکیه و یونان که بیش از 3 سال به طول انجامیده بود پایان دادند.
این واقعه از آن جهت اهمیت دارد که پس از گذشت یک قرن از وقوع آن، تنش نظامی میان ترکیه و یونان به طور بی‌سابقه‌ای افزایش یافته است.فزایش تحرکات نیروی هوایی یونان در مجاورت مرزهای آبی ترکیه و متقابلاً پاسخ ترکیه به آن‌ها، گمانه‌زنی‌ها در خصوص وقوع جنگی جدید پس از گذشت یک قرن میان ترکیه و یونان را تقویت کرده است.
به همین مناسبت تاریخچۀ تحولات سیاست خارجی ترکیه در دو دهه اخیر را بررسی و آینده تحولات در سیاست خارجی این کشور را پیش‌بینی می‌نماییم.
1- از سال 2000 تا سال 2015:
در این دوره جهت‌گیری سیاست خارجی ترکیه مشابه دهه‌های قبلی آن است، یعنی گسترش هرچه بیشتر روابط اقتصادی و سیاسی با غرب. در این دوره دولت ترکیه با پیگیری جدی مذاکرات عضویت در اتحادیۀ اروپا از یک سو و اتخاذ سیاست “تنش صفر” که نظریه‌پرداز آن احمد داوود اوغلو بود از سوی دیگر، موجب برقراری روابط آرامی با همسایگان خود در خاورمیانه و بالکان بالاخص یونان گردید.
این رویکرد به همراه سیاست‌های اقتصادی مؤثر در داخل، رشد اقتصادی چشمگیری برای ترکیه به ارمغان آورد و قدرت نرم این کشور را در نظام بین‌الملل افزایش داد، چنانکه گزارش سال 2015 مجمع جهانی اقتصاد در داووس، ترکیه را در میان 30 کشور برتر از نظر قدرت نرم و تنها کشور اکثریت مسلمان این فهرست قرار داد. بعلاوه در این دوره ترکیه با پ.ک.ک و سایر جریانات کرد مذاکرات صلح را آغاز کرد.
با شروع جنگ داخلی سوریه در سال 2011، ترکیه با چالش‌های جدیدی در خاورمیانه مواجه گردید مانند موج عظیم پناهندگان سوری، ظهور داعش و افزایش حضور جنگجویان کرد ی.پ.گ در نزدیکی مرزهای این کشور با سوریه، چنین وقایعی ترکیه را وادار به کنار گذاشتن سیاست تنش صفر و اتخاذ رویکرد نظامی فعال در خاورمیانه نمود.
2- سال 2015 تاکنون:
در این این دوره شاهد افزایش فعالیت‌های نظامی ترکیه در خاورمیانه هستیم، در این زمان ترکیه به طور فعال وارد صنعت تولید تسلیحات نظامی شد و سهم تولید داخل از تجهیزات نظامی را افزایش داد. همزمان واردات سلاح را 60 درصد کاهش داد.
علاوه بر آن در این دوره شاهد افزایش حملات تروریستی در داخل خاک ترکیه هستیم که بیشترین تعداد این حملات نخست از سوی کردها و سپس داعش انجام شد. این حملات به همراه کودتای سال 2016 در این کشور، رویکرد سیاست خارجی در ترکیه را بیش از پیش امنیتی نمود.
پس از کودتای 2016، ترکیه دست به 3 عملیات نظامی در خاک سوریه زد. عملیات”سپر فرات“، “شاخه زیتون” و “بهار صلح”، هدف از این عملیات، عقب راندن نیروهای کرد از مرزهای این کشور با سوریه و ایجاد منطقه‌ای امن برای بازگرداندن پناهندگان سوری بوده به کشورشان بوده است.
علاوه بر این‌ها ترکیه اقدام به اعزام سرباز به لیبی برای دفاع از دولت رسمی این کشور در مقابل نیروهای خلیفه هفتر نمود و از سال 2017 تاکنون در قطر و سومالی پایگاه نظامی احداث کرده است. اما شاید مهم‌ترین تغییرات در سیاست خارجی در ترکیه، کاهش تمرکز بر خاورمیانه و افزایش تمرکز بر دریای سیاه، بالکان و قفقاز می‌باشد. تنش‌های اخیر با یونان و همکاری‌ها با جمهوری آذربایجان از نتایج همین تمرکز است.
در مجموع می‌توان علل افزایش درگیری‌های این کشور با یونان و تغییرات اخیر در سیاست خارجی در ترکیه را: 1- تنگنای استراتژیک ترکیه در دریای اژه به دلیل تعدد جزایر یونان و نزدیکی آن‌ها با حریم آبی ترکیه / 2- جنگ روسیه و اوکراین که باعث تحت تأثیر قرار گرفتن زنجیره‌های تأمین مواد غذایی ترکیه شد، دانست.
می‌توان اینطور پیش‌بینی کرد که در 5 سال آینده ترکیه تمرکز سیاست خارجی خود را از خاورمیانه کاهش داده و منافع خود در بالکان، دربای سیاه و قفقاز را در اولویت قرار خواهد داد. از نشانه‌های این رویکرد می‌توان به تلاش ترکیه برای برقراری مجدد روابط با سوریه و قطع حمایت از اخوان‌المسلمین اشاره کرد.