نگاهی به تحولات محیط پیرامونی ایران و ترکیه

اگر کره زمین را به یک شهر تشبیه کنیم، هریک از مناطق جغرافیائی نیز قابل تشبیه به محلات این شهر خواهد بود. ایران و ترکیه در پرگذرترین چهارراه این شهر واقع شده اند، ایران به همین دلیل است که به رغم وسعت بسیار کمترش نسبت به روسیه و چین، پس از این دو کشور، سومین کشور با بیشترین همسایه است و ترکیه نیز اگر از سه جهت محصور در دریاهای سیاه و سفید و اژه و مرمره نبود، احتمالا وضعیتی مشابه داشت.

هر دو کشور با اینکه خاورمیانه ای شناخته می‌شوند، اما در مناطق پیرامونی خود بده و بستان و علقه های تاریخی دارند، و روشن است که این روابط دوسویه، تاثیر و تاثری و پیچیده هستند. با این حساب، هر دو کشور ایران و ترکیه، نمی توانند همچون سوئیس، سیاست انزوا در پیش گیرند و دیگران هم به این تصمیم احترام بگذارند.

تجارب هر دو کشور در قرن گذشته موید این امر است که رهبران دو کشور یا باید سیاست قدرت در پیش گیرند و یا همچون ایران قرن بیستم، با قراردادهایی چون ۱۹۱۹ و تجاوز و عدماحترام به تمامیت ارضی مان در دو جنگ جهانی اول و دوم مواجه شوند.

پس ایران و ترکیه با دارا بودن کارکرد لولائی ناچار به اتخاذ رویکرد فعالانه و گریز از انفعال هستند. و در این راه می توانند مکمل خوبی برای هم باشند، ایران و ترکیه یکی از دیرپاترین مرزهای بین المللی را دارند و به رغم رقابت سیاسی، شریک اقتصادی هم هستند.

در این بین با تغییر ذائقه بازار جهانی انرژی از نفت به انرژی های نوین و نیز کلان-راهبرد چرخش از آتلانتیک به پاسیفیک، خاورمیانه اهمیت سابق خود را از دست می دهد و گاز به عنوان حلقه واسط انتقال از نفت به انرژی های پاک و تجدیدپذیر اهمیت می‌یابد.

پیدا است که با درک این تحولات گسترده و گریزناپذیر بهتر می توان به آینده چشم دوخت و برنامه های اثربخش، طراحی و اجرا کرد. اگر ترکیه با دو محور ترکی و قرائت اخوانی از تسنن به دنبال ائتلاف سازی و تشریک مساعی است، ما به دلیل هویت ویژه خود، نمیتوانیم با تکیه بر زبان فارسی و تشیع (ولو با خوانشی وسیع تر از اثنی عشری) مجموعه ای از کشورها را در ائتلافی قابل اتکا و بادوام گرد هم آوریم.

البته باید تصریح کرد که گرچه ترکیه در این دو مورد بر ما برتری دارد، ما نیز با داشتن ظرفیت بالای انرژی (دارنده دومین ذخایر گاز و یکی از پرپتانسیل ترین کشورها در زمینه انرژی های پاک به ویژه انرژی خورشیدی) بر ترکیه برتری آشکاری داریم. همچنین دسترسی دریائی هر دو کشور را می توان برابر و مکمل هم قلمداد کرد.