غرب و بازی ترکیه در میانه میدان

بروپاشی شوروی، نقطه آغازی بود برای پایان جایگاه ویژه ترکیه در نگرش ناتو و ایالات متحده. همچنین از میانه جنگ داخلی سوریه، ترکیه تمرینات امیدها را برای ورود به اتحادیه اروپا و کسب جایگاه سابق در ناتو را از دست داد، نه تنگه های بسفر و داردانل و نه خبرها و گمانه زنی ها پیرامون کانال استانبول نتوانست در کنار تلاش های حقوقی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی ترکیه، به بهبود امر اروپایی شدن بینجامد.

اکنون جنگ اوکراین فرصتی برای ترکیه مهیا کرده است که این بار جنگ را نه در سرحدات جنوبی، بلکه در منطقه شمالی مجاور خود ببیند، و البته نسخه ای جدید از سیاست ترکیه مستقل، دارای رابطه با همه طرف ها و حساس به منافع ملی خود را به نمایش بگذارد. سیاستی که به مذاق شرکای غربی خوش نمی آید، اما آن چنان هم تند و گزنده نبوده است که هم پیمانان آتلانتیک انگشت اتهام به سوی آنکارا دراز کنند. 

اتفاقا ترکیه توانست با ابتکار ترانزیت غلات اوکراین، تحسین همگان را بر انگیزاند هم به دلیل کشاندن پای طرفین به میز مذاکرات و هم حصول نتیجه و حفظ این توافق ارزشمند و هم به دلیل ممانعت از اتصال گره گرسنگی به گره سوخت و سرمای زمستان. ترکیه حمله روسیه به اوکراین را محکوم کرده، مناطق تحت تصرف روسیه را به‌رسمیت نشناخته و کمک‌های نظامی حیاتی را در اختیار نیروهای نظامی اوکراین قرار داده تا با پیشروی‌های روسیه مقابله کنند.

اگر در سطحی کوچکتر به ماجرا بنگریم می‌بينيم که رکیه تنها کشوری بود که تولد ۷۰ سالگی ولادیمیر پوتین را تبریک گفت و با این عمل راهش را از ایالات متحده و هم پیمانانش در بایکوت شخص پوتین جدا کرد. این مساله در گفتگوی بین رئیس‌جمهور ترکیه و روسیه نیز صادق است. اردوغان از معدود رهبرانی بود که در دوره زمانی پس از جنگ اوکراین، هم با ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین و هم با ولادیمیر پوتین دیدار داشته است.

البته موارد ذکر شده در بند پیشین یک وجه از ماجرا بود، ترکی برای اوکراین کمک‌های نظامی ارسال می‌کند، و پهپاد بایراکتار تی بی-۲ رو علیرغم مخالفت و اعتراض صریح مسکو به کیف واگذار کرد. پرنده ای کوچک، ارزان و کارا که ضعف سامانه های پدافندی ساخت شوروی و روسیه را در جنگ داخلی لیبی و جنگ ۴۴ روزه به اثبات رسانیده است.

ترکیه هم پذیرای سرمایه های ترسیده اوکراینی شده است و به تعامل با بخش مالی- تجاری و حتی صنایع نظامی اوکراین پرداخته است و هم روابط تجاری خود با روسیه را به‌شدت افزایش داده است و در هر دو مورد، چنان پیش رفته است که اعتراض طرف مقابل را برانگیخته است، اما نه آنچنان که روابط آنها با آنکارا به چالش کشیده شود.

ترکیه از تحریم های غرب علیه روسیه اهرمی برای بهبود بحران مالی و تورم فزاینده خود ساخته است و با سیاست سلاح گازی روسیه، به دنبال مبدل ساختن خود به عنوان هاب انرژی جهان است. ترکیه رندانه تلاش دارد در این زمستان سخت، از نمد اوکراین، کلاهی برآب حوزه شمالی سوریه دست و پا کند و از تفوق در سوریه، کمی از فشار پناهجویان سوری بکاهد و با استقرار پناهجویان غیرمعارض در نوار مرزی سوریه با ترکیه، خطر گروه های تروریستی را به طرزی اصولی مدیریت کند.