تاجیکستان و نگاه به شرق در ایران

اما تاجیکستان به عنوان کشوری که هنوز تحت حاکمیت نومنکلاتورهای عصر شوروی است و به همین دلیل و البته علل زمینه ای چون مجاورت با افغانستان (یکی از قدیمی‌ترین کانون های بحران در منطقه)، بنیادگرایی و افراط‌گرایی، جنگ های داخلی ابتدای استقلال، عدم وجود انتقال قدرت و دموکراسی و ذهنیت تاریخی‌شان موج سنگین امنیتی سازی و نگرش مبتنی بر استخبارات است. به همین سبب، ایجاد نگرشی مبتنی بر صرف اقتصاد بعید است در تاجیکستان موفق باشد.

همچنین تفاوت مذهبی ایران و تاجیکستان و توجه ویژه به مکتب تشیع در ایران، و تلاش دولت تاجیکستان به نادیده‌گرفتن مولفه دینی یکی دیگر از عوامل کاهنده سطح روابط ایران و تاجیکستان بوده است. این مساله در کنار گمانه‌زنی‌ها در خصوص نقش و حمایت احتمالی تهران از اپوزیسیون تاجیکستان دستگاه امنیتی و رأس حاکمیت تاجیکستان را حساس کرده بود.

حساسیتی که با پالس های مثبت روسیه همراه بود. روسیه طبیعتا دوست نداشت کشوری چون ایران با پیشینه و توان فرهنگی بالا وارد حیاط خلوتش شود، اما تداوم نفوذ روزافزون ترکیه در آسیای مرکزی و قفقاز جنوبی در کنار آثار و تبعات جانبی حمله روسیه به اوکراین فضای تعاملات و نگرش روسیه و طبیعتا تاجیکستان را نسبت به ایران متحول ساخته است.

تاجیکستان در اجلاس دوشنبه سازمان همکاری های شانگهای، در برابر پذیرش عضویت ایران، موضع منفی نگرفت و افزایش سفرهای روسای جمهور و هیات های سیاسی و اقتصادی در دو سال گذشته، خبر از تغییر نگرشی اساسی در دوشنبه نسبت به تهران است. البته ایران با افتتاح خط تولید پهپادهای نظامی در تاجیکستان نشان داد ظرفیت بالایی برای تعامل و بهبود روابط ایران و تاجیکستان دارد.

به نظر می رسد در آینده نزدیک، با جلب نظر روسیه و پایین آمدن گارد دفاعی دستگاه امنیتی تاجیکستان در برابر ایران می تواند زمینه های بهبود روابط ایران و تاجیکستان و افزایش تعامل دو کشور را عملی سازد. امری که به نظر می رسد در راستای راهبرد نگاه  به شرق تهران و تلاش ها برای افزایش سطح روابط با روسیه و چین باشد و رقابت با ترکیه در قفقاز جنوبی را وارد عرصه کلان تر آسیای مرکزی کند.

امری که می تواند به رقابت و افزایش توانایی هر دو کشور بینجامد، به شرط آنکه این رابطه در حوزه رقابت بماند و وارد عرصه تقابل و تخاصم نشود.