شاید این تابستان آخرین فصل عضویت ترکیه در ناتو باشد ، در آستانه برگزاری نشست سران ناتو در لیتوانی، جو بایدن و تیم او، با اطمینان خاطر، از این موضوع خبر داده اند که موافقت ترکیه برای تایید عضویت سوئد در ناتو را کسب خواهند کرد. همین لحن آمریکایی ها می تواند به اندازه کافی، به تقویت این پیش فرض کمک کند که اساساً ترکیه با توجه به ماهیت روابط با ناتو و نیز شرایط سیاسی و اقتصادی خود، از شانس چندانی برای حفظ استقلال در تصمیم گیری های سیاسی برخوردار نیست.
می‌دانیم که ناتو یک ائتلاف بین‌المللی متشکل از کشورها است که در سال 1949 برای ارتقای دفاع جمعی و همکاری بین کشورهای عضو تأسیس شده است. اگر چه عضویت در ناتو داوطلبانه و با تایید جمیع اعضا است، اما یک کشور عضو می تواند در صورت تصمیم به خروج از ائتلاف خارج شود و از کسی هم نظر نخواهد. ولی در میدان عمل، قضیه به این سادگی ها هم نیست. مخصوصا اگر کشوری چون ترکیه باشد، استراتژیک و غیرقابل چشمپوشی.
شاید این تابستان آخرین فصل عضویت ترکیه در ناتو باشد
اردوغان این روزها درگیر انتخاب‌های دشواری است. ایالات متحده با منوط کردن فروش جنگنده‌ها و کیت‌های نوسازی اف-۱۶ به پذیرش عضویت سوئد توسط ترکیه، او را وادار به مقابله کرده است و سوئد با دو بار اهانت وقیحانه به کلام الهی، اردوغان را در کنار دیگر کشورهای اسلامی خشمگین کرده است.
یکی از تبعات جنگ اوکراین، خروج کشورهای سوئد و فنلاند از سیاست دیربنه بی‌طرفی بود. پس از کش و قوس بسیار، بالاخره ترکیه با پذیرش عضویت فنلاند موافقت نمود. اما موضوع پذیرش عضویت سوئد مسیر دیگری را می‌پیماید. نفوذ گروه تروریستی پ.ک.ک در سوئد و سیاستورزی خودستیزانه استکهلم، روند پذیرش درخواست سوئد را دشوار و دشوارتر می‌کند. این بین ترکیه با اتخاذ رویکردی عملگرایانه، از سویی به دنبال استفاده از فواید عضویت در ناتو است و از سوی دیگر، می‌خواهد نشان دهد که قصد ندارد استقلال استراتژیک خود را فدای این عضویت کند.
از زمان فروپاشی شوروی تا به امروز، داستان اختلافات ترکیه و ناتو تمامی ندارد. حالا که اقدامات موهن دولت سوئد خشم جهان اسلام را برانگیخته، باز هم نزد تحلیلگران محافظه کار ترکیه، این بحث قدیمی به میان آمده است که اساساً این کشور، چرا باید در این پیمان بماند؟
حاکمیت ترکیه سخت عصبانی هستند، چرا که واشینگتن قصد دارد بدون اینکه امتیازی بدهد، ترکیه را به کرنش در برابر سوئد وادارد. دیریم کهطی روزهای اخیر و به دنبال آن که دولت سوئد در برابر اقدام موهن و پلید به آتش کشیدن قرآن مجید اقدامی انجام نداد، ترکیه نیز مانند بسیاری از دیگر کشورهای مسلمان جهان، واکنش نشان داد و رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه اعلام کرد که آنکارا از کنار این اقدام نخواهد گذشت.
اما در عالم واقع، آیا آنکارا می تواند تکلیف خود را روشن کند و برای همیشه از ناتو جدا شود؟ آیا ترکیه خارج از ناتو می‌تواند روابط خود با روسیه و حتی چین تنظیم کند؟ روابطش با همسایگان اروپایی‌اش متحول نخواهد شد؟
ناتو و عواقب خروج ترکیه از این پیمان
خروج ترکیه از پیمان دفاعی آتلانتیک شمالی عواقب متعدد و پیچیده‌ای برای ایالات‌متحده و دیگر اعضای ناتو خواهد داشت، در ادامه، به مهم‌ترین آنها اشاره‌ای گذرا خواهیم داشت:
از بین رفتن انسجام ائتلاف
خروج ترکیه می تواند انسجام و اتحاد در ناتو را تحت فشار قرار دهد. این امر می تواند منجر به اختلاف و اختلاف بین کشورهای عضو شود، زیرا متحدان مختلف ممکن است دیدگاه های متفاوتی در مورد دلایل و پیامدهای خروج ترکیه داشته باشند. صد البته این نظریه نیز مخالفین جدی دارد. همین حالا هم آمریکا، فرانسه، یونان و قبرس، به عنوان شرکای ناتو، با ترکیه اختلاف جدی دارند.
پیامدهای راهبردی
خروج ترکیه پیامدهای راهبردی مهمی برای ناتو خواهد داشت. ترکیه کشوری با موقعیت جغرافیایی خاص و استراتژیک است که بین اروپا و خاورمیانه پل ارتباطی دارد. به همین خاطر، یک شریک حیاتی در اقدامات مداخله جویانه ناتو در منطقه با بهانه مبارزه با تروریسم بوده است.
قابلیت های نظامی
ترکیه دارای دومین ارتش پرشمار بزرگ در میان متحدان ناتو است. لذا از دست دادن چنین ارتش بزرگی، می تواند بر توانایی ها و آمادگی نظامی کلی ناتو تأثیر بگذارد.
تشویق مجارستان به خروج
خروج ترکیه می‌تواند زمینه‌ساز و مشوق خروج مجارستان از این پیمان باشد. مجارستان نیز مخالف پذیرش عضویت سوئد در ناتو است و احساس می‌کند در ناتو تنها خدمات ارائه می‌دهد بدون آنکه دستاورد ملموسی داشته باشد.
دغدغه‌های ترکیه در عصر پساناتو
عصر پساناتو برای ترکیه هم بعید و دور از تصور به نظر خواهد آمد. در ادامه به مهم‌ترین دغدغه‌های آنکارا در حالت تحقق چنین سناریویی می‌پردازیم:
تبعات اقتصادی
عضویت در ناتو دارای مزایای اقتصادی مانند افزایش سرمایه گذاری خارجی، فرصت های تجاری و دسترسی به قراردادهای دفاعی است. اگر ترکیه از این پیمان خارج شود، ممکن است با پیامدهای اقتصادی از جمله کاهش بالقوه سرمایه گذاری خارجی و تجارت مواجه شود. این هم نظری است که شاید تا چند سال قبل صادق بود، اما حالا چند سالی است که غربی ها از بازار ترکیه رفته اند و این کشور، با بحران اقتصادی عمیق و فراگیر مواجه شده است.
نگرانی های امنیتی
به باور کارشناسان دفاعی حامی غرب، ترکیه ممکن است در صورت خروج از ناتو با خطرات امنیتی بیشتری روبرو شود. ناتو یک مکانیسم دفاعی جمعی را فراهم می کند، به این معنی که اگر یک عضو مورد حمله قرار گیرد، حمله به همه اعضا تلقی می شود. ترکیه با خروج از ناتو چتر امنیتی و همکاری با سایر کشورهای عضو را از دست خواهد داد.
نفوذ منطقه‌ای
برخی از نظامیان و چهره های امنیتی ترکیه می گویند، خروج از ناتو، ممکن است بر نفوذ و روابط منطقه ای آنکارا تأثیر بگذارد. عضویت در ناتو به ترکیه این امکان را داده است که نقش مهمی در امنیت و دیپلماسی منطقه ایفا کند. بدون ناتو، ترکیه ممکن است برای حفظ نفوذ و اعتبار خود در امور منطقه ای با چالش روبرو شود. برخی از ماجراجویی ها و قدرت نمایی های ترکیه در آفریقا، شرق مدیترانه و مناطق دیگر، به خاطر عضویت در ناتو تحمل می شود اما ممکن است در آینده، غرب در برابر ترکیه تا این اندازه مماشات نکند.
نگاهی مجدد به ترکیه: عضو ویژه پیمان ناتو
به باور بسیاری از ژنرال های ترکیه ای حامی ماندن در ناتو، خروج از این پیمان، پیامدهای مهمی برای موقعیت ژئوپلیتیک، امنیت و روابط بین‌المللی ترکیه خواهد داشت. آنان معتقدند که عضویت در ناتو چندین مزیت از جمله تعهدات دفاعی متقابل، همکاری سیاسی و اطلاعات مشترک را به همراه دارد. همچنین چارچوبی برای همکاری نظامی و قابلیت همکاری بین کشورهای عضو ایجاد می کند.
ترکیه کشور درباها و تنگه‌های استراتژیک است، و می‌تواند نزدیکی‌اش به مسکو برای غرب بحرانی جدی تلقی شود. در شرایط فعلی هم، سران آنکارا در مورد چند و چون تعامل اعضای ناتو با نهادهای اقماری پ.ک.ک در شمال و شرق سوریه، انتقادات و گلایه های فراوانی دارند و این انتقادات، غالباً با بی اعتنایی غرب روبرو می شود.
ترکیه تنها کشور مسلمان است که به عنوان عضو رسمی ناتو شناخته می شود، اما در بسیاری از بزنگاه های تاریخی، با ناتو دچار اختلاف شده است. به عنوان مثال، در ماجرای قبرس، بین ترکیه و ناتو اختلاف جدی وجود دارد.
در چنین شرایطی، برخی از تحلیلگران محافظه کار ترکیه، مصرانه می پرسند: چرا نباید از ناتو خارج شویم؟ آیا خروج، ممکن است؟ در پاسخ باید گفت: بله. از نظر فنی امکان خروج ترکیه از ناتو (سازمان پیمان آتلانتیک شمالی) وجود دارد و شدنی است.
جمع‌بندی
ترکیه از سال 1952 به عضویت ناتو درآمده و به دلیل موقعیت جغرافیایی اش که بین اروپا و خاورمیانه پل ارتباطی دارد، نقشی استراتژیک در این پیمان ائتلافی غربی ایفا کرده است. عضویت در آن، برای ترکیه تضمین های امنیتی و همکاری با دیگر اعضای ناتو را تسهیل کرده است.
خروج از ناتو به معنای قطع این روابط و از دست دادن بالقوه مزایای عضویت است. البته این فقط دیدگاه ژنرال های موافق ناتو است. کما این که در عمل، بارها دست سران ترکیه را در پوست گردو قرار داده و به دغدغه ها و حساسیت های دفاعی و امنیتی این عضو مسلمان، تاثیری نداشته.
متقابلاً ترکیه نیز در چندین پرونده منطقه ای، فارغ از دیدگاه ناتو وارد عمل شده و عملاً موجب اعتراض قرارگاه ناتو در بروکسل شده است. این نارضایتی‌ها بیش از آنکه حاصل از اختلافات باشد، ناشی از حس بی‌عدالتی نسبت به ترکیه است.
توجه این نکته ضرورت دارد که عضویت در ناتو یک موضوع حساس سیاست ملی ترکیه است و ممکن است تحت تأثیر عوامل مختلف سیاسی، استراتژیک و دیپلماتیک قرار بگیرد. ترکیه تنها کشور مسلمان و دشمن تاریخی قدرت‌های اروپایی است که عضو پیمان ناتو شده است. هر تصمیمی برای خروج از این ائتلاف مستلزم بررسی دقیق پیامدهای احتمالی و تجزیه و تحلیل کامل از منافع ملی ترکیه است. اگر ترکیه از ناتو خارج شود، پیامدهای مهمی هم برای ترکیه و هم برای سایر متحدان ناتو خواهد داشت.
در سیاست داخلی هم، خروج از ناتو می‌تواند چالش‌های پیچیده‌ای برای اردوغان و حزب عدالت و توسعه به بار آورد. اردوغان به خوبی می‌داند هنوز حال و هوای انتخابات در جان شهرها بیدار است و با اندک تحریکی دودستگی‌ها عیان خواهند شد.
