همه تحولات ترکیه در سه پرونده اوکراین، سوئد و اف-۱۶ ، رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه برای شرکت در نشست سران کشورهای عضو ناتو، امروز به ویلنیوس، پایتخت لیتوانی می رود. قرار است رئیس‌جمهور ترکیه در حاشیه نشست ناتو، چند دیدار مهم داشته باشد.
در حوزه سیاست داخلی و بازی رسانه‌ای اردوغان قصد دارد که ترکیه را یک بازیگر با توان اقناع همگان نشان دهد، اما کیست که نداند، ترکیه امروز با بحران اقتصادی فعلی، توانایی آن را ندارد که در برابر همه طرف‌های غربی و همسایگان، ساز مخالف بزند.
اردوغان پیش از سفر به لیتوانی با جو بایدن رئیس جمهور آمریکا به صورت تلفنی گفتگو کرده و مایل است از کارت و ابزار خود برای مخالفت با عضویت سوئد در ناتو، حداکثر بهره را کسب کند. اما موفقیت در چنین بازی، بس دشوار است.
اینکه چانه‌زنی اردوغان در عمل چقدر موفق خواهد بود، مساله دیگری است. بیانیه کاخ سفید در خصوص گفتگوی بایدن و اردوغان نسبتاً کوتاه است. در این بیانیه چنین عنوان شده است: «جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا امروز و پیش از اجلاس سران ناتو در ویلنیوس پایتخت لیتوانی، با اردوغان گفتگو کرد. آنها درباره طیفی از موضوعاتی که رهبران ناتو در اجلاس سران در نظر خواهند گرفت گفتگو کرده و تعهد مشترک خود را برای ادامه حمایت از عضویت اوکراین ابراز کردند. بایدن و اردوغان، همچنین تلاش برای تقویت روابط دوجانبه را بررسی کردند. بایدن همچنین تمایل خود را برای خوشامدگویی به سوئد در جمع اعضای ناتو در زودترین زمان ممکن، اعلام نمود».
همه تحولات ترکیه در سه پرونده اوکراین، سوئد و اف-۱۶
اما در واکنشی کاملا متفاوت، رسانه‌های نزدیک به نهاد ریاست‌جمهوری ترکیه مدعی شده‌اند اردوغان، با بایدن، بی تعارف صحبت کرده و به او گفته: «از نظر ما، استکهلم هنوز برای پیوستن به ناتو، از آمادگی لازم برخوردار نیست و از آنجایی که نمی تواند به درستی با گروه تروریستی پ.ک.ک مبارزه کند، ما کماکان اجازه ورود سوئد به ناتو را نخواهیم داد».
نهاد ریاست جمهوری ترکیه، طی بیانیه‌ای، به شکل مبسوطی به موضوعات مختلف گفتگوی اردوغان و بایدن پرداخته و این موارد را فهرست کرده است:
الف: اردوغان اعلام کرد: سوئد با ایجاد تغییراتی در قوانین ضد تروریسم خود، گام‌هایی در مسیر صحیح برداشته، اما حامیان سازمان تروریستی پ.ک.ک همچنان به برگزاری تظاهرات آزادانه در حمایت از تروریسم ادامه می دهند و چنین چیزی در عمل، اثر اقدامات انجام شده را خنثی می کند.
ب: اردوغان گفته که ربط دادن موضوع خرید جنگنده های اف-۱۶ با تصیمیم ترکیه درباره عضویت سوئد، رویکرد درستی نیست. همچنین اردوغان از بایدن به دلیل حمایت او از مواضع تترکیهدر این مورد قدردانی کرد.
ج: رئیس جمهور ترکیه اعلام نموده که کشورش در مورد عضویت در اتحادیه اروپا رویکرد سازنده و توام با صداقت دارد و به اصول این اتحادیه اعتقاد دارد و بدان پایبند است. ترکیه خواهان احیای روند عضویت کامل در اتحادیه اروپا است و از همه حاضران در اجلاس ویلنیوس می‌خواهد از این درخواست ترکیه حمایت عملی کنند.
البته این جملات، با این صراحت، در اطلاعیه رسمی کاخ ریاست جمهوری ترکیه نیامده است. و در عمل هم بعید است ترکیه بتواند در قبال پذیرش عضویت سوئد، وارد اتحادیه اروپا شود.
طبق انتظار و مثل همیشه لابی یونانی در ایالات‌متحده تلاش دارد، حصول هر توافقی ببن آنکارا و واشینگتن را تا حد ممکن تدشوار سازد. این تلاش‌ها شامل ناکافی بودن نقش ترکیه در جنگ اوکراین، ممانعت از پذیرش ترکیه در اتحادیه اروپا، استخراج گاز در دریای سیاه و مدیترانه و البته قراردادهای نظامی می‌شود.
اخیرا کریس پاپاس، گاس بیلیراکیس، فرانک پالون، جان ساربانیس، دینا تیتوس و نیکول مالیوتاکیس، شش نماینده کنگره آمریکا، نامه ای برای آنتونی بلینکن وزیر امور خارجه این کشور فرستاده و درباره ترکیه به وی هشدار داده اند. این اعضای لابی یونان اعلام کرده اند که موضوع پیوستن سوئد به ناتو، اهمیت ویژه ای دارد و اگر قرار است به خاطر جلب رضایت ترکیه اقدامی شود، لازم است که واشنگتن، جانب احتیاط را رها نکند. نمایندگان مذکور عنوان داشته‌اند: «در مورد گفتگوهای بین ایالات متحده و ترکیه در مورد فروش جنگنده‌ها و کیت های نوسازی اف-۱۶، لازم می دانیم به این نکته اشاره کنیم که اگر توافقی برای فروش این تسلیحات به ترکیه در نظر گرفته می‌شود، باید توافق مشروط در میان باشد.
از دیگر سو، اقدامات اخیر اردوغان، خشم مسکو را برانگیخته و ممکن است سفر آتی ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه به ترکیه دوباره لغو شود. سفر زلنسکی در پانصدمین روز جنگ اوکراین به ترکیه نظرها را به سمت آنکارا جلب کرد. ترکیه در یک سال و نیم گذشته که اوکراین و روسیه درگیر جنگ بوده‌اند، رفتار میانه‌رویی نسبت به هر دو کشور از خود نشان داده است. ترکیه تنها کشور عضو ناتو است که پوتین را دشمن خود نمی‌بیند و به غافله دشمنان مسکو در این جنگ نپیوسته است.
سفر اخیر زلنسکی به استانبول، صدای روسیه را درآورد و چنین به نظر می رسد که حواشی این سفر، بر روابط ترکیه و روسیه، سایه بیندازد.
اردوغان تلاش کرد در این سفر، زلنسکی را به آغاز شست صلح با مسکو در استانبول مجاب کند. اما اینبار حاشیه زلنسکی بر متن چربید. یک پیام کوتاه زلنسکی در بازگشت از سفر استانبول، موجب اعتراض شدید روسیه شد. زلنسکی در داخل هواپیما در کنار پنج فرمانده نظامی گروه آزوف عکسی گرفت و آن را با چنین پیامی منتشر کرد: «ما از ترکیه به خانه بازمی گردیم و قهرمانان خود را با خود می آوریم».
این نظامیان، همان پنج فرمانده ای بودند که سال میلادی گذشته به مدت سه ماه از شهر ماریوپل و کارخانه فولاد آزوفستال دفاع کردند. آنان بر اساس توافق و با میانجیگری اردوغان، پس از اسارت به دست نیروهای روسیه، به ترکیه فرستاده شدند و قرار شد تا پایان جنگ، در آنجا بمانند. اما اردوغان دیروز تصمیم گرفت این فرماندهان را با زلنسکی به خانه بفرستد. چنین شد که روسیه به اقدام اردوغان واکنش نشان داد. و آن را شدت تقبیح کند و حتی از احتمال لغو سفر پوتین به ترکیه سخن بگوید.
در اقدامی تأمل برانگیز، جیک سالیوان، دستیار رئیس جمهوری آمریکا در امور امنیت ملی، در واکنش به حواشی اخیر و آزادی فرماندهان اوکراینی، هرگونه ارتباط واشنگتن با این انتقال را تکذیب کرد و بر این باور بود که این سوال باید از اردوغان پرسیده شود.سالیوان با لحنی کنایه‌آمیز تصریح کرد: «ما در این امر شرکت نکردیم و نمی‌توانیم درباره آنچه اردوغان می‌خواهد از این مساله به دست بیاورد، صحبت کنیم.»
همچنین دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین، در واکنش به آزادسازی پنج فرمانده اوکراینی، ترکیه را به نقض توافق متهم کرده و اعلام کرد: «کسی به ما در این مورد اطلاع نداده است. طبق توافق، این افراد باید در ترکیه می‌ماندند». پسکوف، متلکی هم حواله آنکارا کرده و گفته: «آنکارا به دلیل نشست ناتو که در هفته جاری برگزار می شود، می خواهد عواطف همبستگی خود را نشان دهد. روشن است که فشار زیادی بر ترکیه وجود دارد».
بی‌شک تن در دادن ترکیه به آزادی این فرماندهان آزوف، آن هم در چنین شرایط و زمانی اتفاقی نیست، اردوغان خواسته با این عمل ضمن رد عضویت سوئد در ناتو، باور خود به این پیمان و حمایت از اوکراین را نشان دهد. همچنین ترکیه می‌خواهد در ماه آینده میلادی میزبان پوتین و زلنسکی در نشست صلح استانبول باشد.
یکی دیگر از پیامدهای احتمالی اقدام اردوغان در آزادسازی پنج فرمانده اسیر اوکراینی، این است که ممکن است این اقدام، پوتین را عصبانی کند و او حاضر نشود که قرارداد موقت آزادسازی صادرات غلات از دریای سیاه به مدیترانه را تمدید کند.
پوتین و اردوغان هموابره روابط پیچیده‌ای داشته‌اند که گاه در مسیر تعامل و همکاری پیش رفته و گاهی نیز نشانه های جدی از اختلاف نظر را به نمایش گذاشته‌اند.
پوتین برای تنبیه ترکیه، ابزارهای خاص خود را دارد: خط لوله صادرات گاز تورک‌استریم، حضور شرکت‌های ساختمانی و پیمانکاران ترکیه، سود هفت میلیارد دلاری روس‌ها برای صنعت گردشگری ترکیه، صادرات میوه، صیفی‌جات و دیگر مواد غذایی ترکیه به روسیه، هماهنگی روسیه با ترکیه در دو حوزه قفقاز جنوبی و آسیای مرکزی. این موارب حاکی از این امر هستند که ترکیه در عمل به مسکو پشت نخواهد کرد.
ینی شفق و استار، دو نشریه شناخته‌شده ترکیه‌ای خبری دور از انتظار منتشر کردند. این دو نشریه در متنی تقریبا مشابه نوشتند که از آنجایی که ترکیه تنها کشور در حال گفت وگو با دو کشور روسیه و اوکراین است، مرکز احتمالی مذاکرات صلح دو طرف شهر استانبول خواهد بود.
این دو رسانه ترکیه ای به نقل از منابع نظامی این کشور مدعی شدند که “اگر قرار است در نهایت توافقی حاصل شود، این اتفاق در استانبول رخ خواهد داد و روسیه به جز این شرایط، به احتمال زیاد در جای دیگری توافق نخواهد کرد.
به نظر می‌رسد پیچیده‌تر کردن روابط چندجانبه ترکیه با جهان پیرامون، ضریب خطای اردوغان را بالاتر می‌برد و ممکن است او در آینده ناچار به عقب‌نشینی از مواضع خود شود.
