علت تغییر موضع ناگهانی ترکیه چه بود؟

علت تغییر موضع ناگهانی ترکیه چه بود؟ همه چیز زیر سر پریگوژین است.

روزهای منتهی به اجلاس ویلنیوس شاهد یکی از چرخش‌های راهبردی رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه بود. قبل از اینکه هواپیمای ویژه رئیس‌جمهور ترکیه آنکارا را به مقصد ویلنیوس پایتخت لیتوانی ترک کند، تنها طی ۲۴ ساعت، هاکان فیدان و آنتونی بلینکن، وزرای امور خارجه ترکیه و ایالات متحده دست‌کم دو نوبت با یکدیگر به گفتگوی تلفنی نشستند، و تلاش کردند با توافقات جزئی‌‌نگرانه، خیال رؤسای خود را پیش از سفر به اجلاسیه ناتو راحت کنند. در عمل هم همینطور شد و درست همزمان با فرود ایرفورس وان و پیاده شدن جو بایدن در لیتوانی، ینس استولتنبرگ دبیرکل ناتو اعلام کرد رجب طیب اردوغان ضمن موافقت ضمنی با پذیرش سوئد، وعده داده لایحه عضویت سوئد در ناتو را به پارلمان ارسال کند.

پیش از این هم، ولودیمیر زلنسکی به ترکیه سفر کرد و هنگام بازگشت با فرماندهان اوکراینی اسیر در ترکیه بازگشت. طبق توافق سه کشور ترکیه، روسیه و اوکراین فرماندهان آزوف می‌بایست تا زمان پایان جنگ روسیه و اوکراین، در ترکیه می‌ماندند. اما ترکیه تدبیری دگر کرد و آنها را به همراه زلنسکی به خانه‌های‌شان فرستاد.

تمامی این کنش‌ها برای کرملین گران آمد و حتی اعلام شد که احتمالا سفر ولادیمیر پوتین همتای روس اردوغان به ترکیه لغو خواهد شد. همچنین فرماندهان نظامی و سیاستمداران روس، این اقدامات ترکیه را خنجر از پشت تلقی کردند و اعلام نمودند ترکیه به مرور تبدیل به کشوری غیردوست برای روسیه می‌شود.

اما چرا اینگونه شد؟ به نظر می‌رسد علت به شورش گروه واگنر و تمرد شخص یوگنی پریگوژین باز می‌گردد. این اقدام حامیان روسیه در جنگ اوکراین و کشورهای بی‌طرف را وادار به مرور تاریخ روسیه در جنگ‌های قرن گذشته و بازنگری در مواضع‌شان کرد. عموما تا آخرین لحظات فروپاشی تزارهای روس، همه چیز تحت کنترل به نظر می‌رسید و شورش‌ها هم بیش از حد ضعیف و ناکارآمد. امروزه روز هم استراتژیست‌های ترک احتمالا به این نتیجه رسیده‌اند که اکنون وقت مناسبی برای نزدیکی بیشتر به اوکراین است. روسیه در موضع ضعف قرار دارد و اوکراینی‌ها همچنان با سرسختی مقاومت می‌کنند، پوتین به جای آنکه پریگوژین را با چند میلی گرم سم، ساقط کند، به کرملین دعوت کرده و به مذاکره با آشپز اسبق و نومنکلاتور سابق نشسته است. از طرفی دیگر بایدن با حواس‌پرتی مزمن خود، در خبر اعلام ارسال بمب‌های خوشه‌ای به اوکراین، خبر از اتمام موجودی گلوله‌های توپ‌های ۱۵۵ میلی‌متری ارتش آمریکا داد و در چنین شرایطی هیچ بعید نیست واشینگتن در قبال تأمین تسلیحات مورد نیاز اوکراین توسط ترکیه، حاضر به دادن امتیازات جذابی به اردوغان خواهد شد، درست همانند قراردادی که پنتاگون با ارتش کره جنوبی بست و سئول در برابر تأمین تسلیحات اوکراین، امتیازات ویژه‌ای از ایالات‌متحده گرفت.

اما آیا روسیه می‌تواند همانند مورد ساقط کردن بمب‌افکن خود توسط ترکیه، اینبار هم ترکیه را تنبیه کند؟ قطعا مسکو ابزارهای متنوعی برای این کار در اختیار دارد، اما به دلیل جنگ اوکراین، تحریم‌های گسترده بین‌المللی و موقعیت پوتین در داخل، زمان مناسبی برای مجازات ترکیه و سوق دادن بیشتر آن به سمت شرکایش در ناتو و اروپا نیست. روسیه برای تراکنش‌های مالی و صنعت بانکداری، تأمين مواد غذایی شهروندان و جیره‌های سربازان، داشتن یک کریدور گفتگو با غرب و حتی حضور در آسیای مرکزی و قفقاز به ترکیه نیاز دارد. اکنون چین آماده است جای مسکو را در آسیای مرکزی پر کند و پای بازیگران نامتعارفی چون هندوستان به تحولات قفقاز باز شده است، آنکارا با همه اختلافاتی که با مسکو دارد، هنوز هم  در چنین شرایطی می‌تواند نقش ویژه‌ای در موازنه‌سازی مسکو داشته باشد.

نباید از یاد برد که روابط روسیه و ترکیه نه بر مبنای تعامل و نه تقابل قابل تعریف است، مسکو و آنکارا به مرور آموخته‌اند باید با نگرش  موردی و پرونده به پرونده روابط خود را تنظیم کنند و همزمان در گوشه‌ای با هم بجنگند و در گوشه‌ای دیگر با هم ائتلاف کنند و باز در گوشه‌ای دیگر با هم به مذاکره بنشینند. گرچه پوتین و اردوغان به نوبت یکدیگر را معطل نگه می‌دارند و به سخره می‌گیرند، اما می‌دانند در پس این جنگ‌های کودکانه منافع مشترک دو ملت آنها را به تعامل و گفتگو وا می‌دارد.

در پایان بایستی گفت گرچه یوگنی پریگوژین در جنگ واقعی نتوانست دشمنان خود در ستاد فرماندهی ارتش روسیه و کرملین را شکست دهد، اما توانست در جنگ شناختی و ارائه تصویری ناخوشایند از پوتین موفق ظاهر شود. ترکیه هم خوب می‌داند گرچه بازنمایی واقعیات به اندازه خود آنها و حتی گاه بیشتر از آنها اهمیت دارند، اما پوتین هم همچون اردوغان با تجربه و سرسخت است، گرچه روسیه ابزارهای رسانه‌ای کافی برای پیروزی در جنگ شناختی ندارد، اما چه ترول‌های اینترنتی و چه توان سخت‌افزاری ارتش روسیه در حوزه نامتعارف و بمب‌های اتمی تاکتیکی، غیرقابل انکار است.