دو بازیگر و هفت پرونده تأملی در روابط ترکیه و روسیه

دو بازیگر و هفت پرونده تأملی در روابط ترکیه و روسیه ، روابط ترکیه و روسیه در هیچ یک از قالب‌های بسیط تعامل، تقابل، رقابت و نفوذ قابل تحلیل نیست، آنکارا و مسکو به تجربه دریافته‌اند می‌بایست به صورت موردی و پرونده به پرونده به پیش روند و تا حدّ امکان رضایت یا ناخرسندی در یک پرونده را به مورد دیگر ربط ندهند. گاه این بده‌و‌بستان را در الگوی روابط نامتقارن و روابط سیاسی اقتصادزده یا بالعکس روابط اقتصادی سیاست‌زده قرار می‌دهند، اما به نظر می‌رسد روابط آنکارا و مسکو به صورت قطاعی و موردی بوده و البته این امر به دلیل الزامات همسایگی و اتخاذ رهیافت واقع‌گرایانه توسط هر دو بازیگر است.

مورد اول: پرونده ژئوپولیتیکی

از منظر ژئوپلیتیکی بنادر کشور پهناور روسیه محصور در آب‌های یخ‌زده و تنگه‌ها و حصار امنیتی دشمنان است و این امر در طول تاریخ علاوه بر اینکه روسیه را یک کشور با قدرت برّی کرده، اقتصاد آن را نیز خودبسنده و در ادامه خام‌فروش بار آورده است، این مسئله باعث توجه ویژه روسیه به کشورهای جنوبی مسکو در حوزه ریملند شده است، در این بین ایران و ترکیه در طول تاریخ از این نگرش سران کرملین و آرزوی شستن چکمه‌های‌شان در آب‌های گرم جنوب بسیار متضرر شده‌اند.

ترکیه با داشتن دو تنگه بسفر و داردانل و خطوط ساحلی ممتدی در چهار دریای سیاه، مدیترانه، اژه و مرمره به خودی خود اهمیت بسیاری برای روس‌ها داشته است، عوامل دیگری چون مسأله اهمیت استانبول و ایاصوفیا برای روس‌های ارتدوکس و تاریخ مشترک پرنزاع با ترکان آناتولی در اروپای شرقی موجب افزایش اهمیت ترکیه برای روسیه‌ای‌ها شده است.

دو بازیگر و هفت پرونده تأملی در روابط ترکیه و روسیه

بر همین اساس بود که ترکیه در دوره جمهوریت و پس از جنگ جهانی دوم، ضرورت تمایل بیشتر به سمت غرب و عضویت در پیمان ناتو را دریافت و تلاش کرد، از طریق ائتلاف با قدرت‌های بحری، تاب مقاومت در برابر ارتش سرخ و مرزهای در حال انبساط روسیه را کسب کند، این رهیافت دفاعی- امنیتی، به‌لحاظ اقتصادی نیز اقتصاد ترکیه را از برزخ اقتصاد متمرکز و برنامه‌ریزی شده کمونیستی نجات داد و به سمت بازار آزاد و الگوی توسعه‌محور و ارتباط تجاری با دیگر کشورها سوق داد. این امر، همچون دیگر معماهای حل‌شده امروز واضح به نظر می‌رسد، اما اگر به تاریخ انتخاب‌ها و اشتباهات کشورهای متمایل به شوروی و کمونیسم در میان کشورهای در حال توسعه و دفاع جانانه سیاستمداران، روشنفکران و حتی اقتصاددانان آنها بنگریم، در می‌یابیم که ترکیه در این مورد خواسته یا ناخواسته از خطر بزرگی جهیده است.

از سویی دیگر، مورد ژئواکونومی انرژی و خطوط انتقال آن، دیگر مؤلفه ژئوپولیتیکی است که ترکیه و روسیه را به هم نزدیک می‌کند، روسیه یک غول انرژی است و ذخایر بسیار زیاد نفت و گاز دارد و ترکیه با داشتن موقعیت لولایی، می‌خواهد نقش هاب گازی اوراسیا را ایفا کند، مسکو بنا به دلایل متعددی چون اختلاف و جنگ با اوکراین، باور به امکان تعامل و توانایی تجاری ترکیه و البته فرار از تحریم‌های اخیر علیه روسیه، تمایل دارد از ایده اردوغان مبنی بر مبدل‌سازی ترکیه به هاب انرژی اوراسیا حمایت کند. خط لوله تورک‌استریم نخستین گام دو طرف برای نیل به این مقصود تلقی می‌شود و احتمال می‌رود با تداوم تبعات جنگ اوکراین، روسیه بیش از پیش مشتاق صادرات گاز به ترکیه باشد.

مسأله بعدی مساله بازی کریدورها و ایده یک کمربند-یک جاده چین است، روسیه و ترکیه در حال تلاشند سهم خود را از کیک اقتصادی احیای جاده ابریشم چین بیشتر کنند و در این بین، علاوه بر رقابت، گاه ناچار به بده و بستان می‌شوند. روسیه و ترکیه هر دو، کشورهایی با الگوی سرزمینی مستطیلی (طول بیشتر نسبت به عرض) و خط سیر شرقی- غربی و قرارگیری در دو قاره هستند و می‌توانند نقش ویژه‌ای در جاده ابریشم نوین ایفا کنند.

ادامه دارد….