چرخش 180 درجه‌ای اردوغان در برابر عرب‌ها

چرخش 180 درجه‌ای اردوغان در برابر عرب‌ها وقتی ترکیه و عرب‌ها کدورت‌ها را کنار می‌گذارند

اسفند ماه سال گذشته خورشیدی، صندوق توسعه عربستان سعودی اعلام کرد این کشور با واریز 5 میلیارد دلار سرمایه به بانک مرکزی ترکیه موافقت کرده است. این همکاری جدید، فصل نوینی در روابط سیاسی اقتصادی عربستان و ترکیه، به ویژه بعد از قتل جمال خاشقچی، روزنامه‌نگار منتقد عربستانی، در سفارت این کشور در ترکیه است.

در بیانیه این صندوق آمده بود که این تصمیم «بیانگر تعهد پادشاهی عربستان سعودی به حمایت از تلاش‌های ترکیه برای تقویت اقتصاد این کشور است». این خبر در حالی منتشر شد که ترکیه با اقتصاد آسیب‌دیده به دلیل سال‌ها تورم بالا و مجموعه‌ای از زمین‌لرزه‌های ویرانگر که به کشته شدن 46هزار نفر و بی‌‌خانمانی میلیون‌ها منجر شد، دست‌وپنجه نرم می‌کرد. از سویی رجب طیب اردوغان هم خود را آماده می‌کرد تا در انتخابات جدید ریاست‌جمهوری، که تحلیلگران آن را مهم‌ترین انتخابات در سال 2023 ارزیابی می‌کردند، شرکت کند.

پس از قتل جمال خاشقچی و در سال‌های پس از آن، این دو کشور از ابزارهای مختلفی برای تحریم غیررسمی محصولات هم و قطع پروازهای هواپیمایی‌ها یا مسدود کردن رسانه‌های یکدیگر استفاده کردند. اما در طول سال 2022، رهبران ترکیه و عربستان سعودی دیدارهای دیپلماتیک از کشورهای یکدیگر داشتند و تعهد تجارت و سرمایه گذاری دادند، زیرا اردوغان تغییری 180 درجه در مواضع خود در قبال ترکیه اتخاذ کرد و به دنبال نزدیکی و حمایت مالی از اقتصاد بیمار کشورش بود.

همان زمان که صندوق توسعه عربستان سعودی 5 میلیارد دلار سرمایه راهی ترکیه کرد، آن هم بعد از زلزله‌های بزرگ این کشور و در آستانه انتخابات، تحلیل‌گران بر این باور بودند که منافع عربستان ایجاب می‌کند که رجب‌طیب اردوغان دوباره بر مسند ریاست‌جمهوری ترکیه تکیه زند، هرچند هنوز زخم‌های ماجرای خاشقچی بهبود نیافته، اما گویا دو طرف سعی در فراموش کردن آن دارند. سرمایه‌گذاری‌های کشورهای عربی خلیج فارس از سال ۲۰۲۱ به کاهش فشارها بر اقتصاد ترکیه و ذخایر ارزی آن کمک بسیاری کرده، این درحالی است که کسری بودجه ترکیه در سال گذشته میلادی (ژوئن) به ۸.۳۷ میلیارد دلار رسیده؛ به‌عبارتی هفت برابر کسری بودجه در مدت زمان مشابه سال گذشته. نرخ تورم در ترکیه ماه گذشته به ۴۰ درصد رسید و در سال جاری میلادی نیز لیر ترکیه ۲۹ درصد ارزش خود را هم از دست داد.

تیموتی اش، استراتژیست بازارهای نوظهور در BlueBay Asset Management در یادداشتی در شبکه خبری سی‌ان‌بی‌سی نیوز با اشاره به اینکه وام‌دهی عربستان به کشورهایی چون پاکستان، مصر، تونس و بحرین با این الزام انجام می‌شد که این کشورها دست‌کم سیاست‌های صندوق بین‌المللی پول را به اجرا درآورند، اما در مورد ترکیه، عربستان با اغماض برخورد کرده، تاکید دارد که «حدس می‌زنیم محمد‌بن‌سلمان می‌خواهد چه کسی در انتخابات ترکیه برنده شود».

عربستان سعودی برای سایر اقتصادهای بیمار منطقه هم راه‌های حیات مالی فراهم کرده، اما چندی پیش درخواست‌های پاکستان و مصر را رد کرد و از آنها خواست ابتدا اصلاحات خاص اقتصادی را در دستور کار خود قرار دهند. اما از ترکیه چنین انتظاری نداشته است.

27 تیرماه اردوغان، که حالا خیالش از انتخابات ریاست‌جمهوری آسوده شده است، سفر جدیدی را به عربستان آغاز کرد. دو کشور چندین تفاهم‌نامه و قرارداد در زمینه‌های گوناگون ازجمله انرژی، سرمایه‌گذاری مستقیم و همکاری‌های دفاعی منعقد کردند. اردوغان در ابتدای سفر خود به عربستان گفته بود که حجم تبادل تجاری دوجانبه میان ترکیه و کشورهای حوزه خلیج فارس در ۲۰ سال اخیر‌ از ۱.۶ میلیارد دلار به ۲۲ میلیارد دلار افزایش یافته است. روزنامه ایندیپندنت به‌نقل از دو مقام مسئول در دولت ترکیه نوشته که آنکارا انتظار دارد حجم اولیه سرمایه‌گذاری مستقیم کشورهای عربی خلیج فارس در ترکیه به حدود ۱۰ میلیارد دلار برسد.

از مهمترین موضوعات این تفاهم‌نامه‌ها، قراردادهای خرید پهپاد‌های تهاجمی بایراکتار است که نقش آنها در جنگ اوکراین و خسارتی که به روسیه زده‌اند غیرقابل انکار است. خالد بن سلمان، وزیر دفاع عربستان سعودی، سه‌شنبه در توئیتی اعلام کرد که کشورش «با هدف افزایش توانایی نیروهای مسلح و توسعه توانایی‌های دفاعی و تولیدی» از ترکیه پهپاد خواهد خرید. خبرگزاری رسمی عربستان سعودی جزئیات این توافق را اعلام نکرد، جز این‌که توافق میان شرکت صنایع دفاعی ترکیه «بایکار» و وزارت دفاع عربستان سعودی به امضا رسیده است.

از سویی، خبرگزاری آناتولی ترکیه به‌نقل از خلوق بایراکتار، مدیر شرکت بایکار، نوشت که «بر پایه توافق صورت‌گرفته، پهپادهای بایراکتار آقنجی به عربستان سعودی فروخته خواهد شد و این توافق بزرگ‌ترین قرارداد صادرات دفاع هوایی در تاریخ جمهوری ترکیه به شمار می‌آید»؛ توافقی که بنا به اعلام برخی رسانه‌ها از جمله سی‌ان‌ان، شامل فروش فناوری پهپادی به عربستان سعودی نیز می‌شود.

در دیگر زمینه‌ها هم روابط اقتصادی دو کشور به سرعت در حال پیشرفت است. عمر بولات، وزیر بازرگانی ترکیه، حجم تبادل تجاری میان کشورش و عربستان سعودی را در نیمه نخست سال جاری میلادی ۳.۴ میلیارد دلار اعلام کرده است. در سال ۲۰۲۲ حجم تبادل تجاری دوجانبه به ۶.۵ میلیارد دلار رسیده بود،‌ در حالی که در سال ۲۰۲۱ حجم تبادل تجای میان دو کشور ۳.۷ میلیارد دلار بود. تمامی این آمار و ارقام در حالی به ثبت رسیده است که کشورهای عرب حوزه خلیج فارس، به ویژه عربستان و امارات متحده عربی، در سال‌های اخیر  سیاست «صفر کردن مشکلات» را در پیش گرفته‌اند که از خبرسازترین بخش‌های این سیاست‌، آشتی با جمهوری اسلامی ایران، با میانجی‌گری چین بوده است.

جغرافیا و عضویت ترکیه در ناتو مدت‌هاست که به این کشور ابزاری تأثیرگذار در سیاست خارجی داده است، اما سیاست‌های قاطعانه رئیس جمهور اردوغان نقش آن را پیچیده کرده است. در سال‌های اخیر این کشور ادعاهای ارضی مختلفی در مقابل همسایگانش مطرح کرده که روابط ترکیه با این کشورها را با تنش مواجه کرده بود. اما حالا به نظر می‌رسد اردوغان به فکر جمع‌آوری سرمایه‌ برای ترمیم اقتصاد زخم‌خورده خود است. این سیاست و چرخش کاملا آشکار اردوغان در برابر بسیاری از کشورها از جمله کشورهای عرب و نیز عقب‌نشینی از سیاست مخالفت در برابر عضویت چند کشور در ناتو و نیز اخیرا دست دوستی فشردن با یونان، به عنوان یکی از پرمناقشه‌ترین روابط در سیاست خارجی ترکیه، همه نشان از آن دارد که اردوغان برای دور جدید ریاست‌جمهوری خود اهداف دیگری در سر می‌پروراند.